یادداشتی درباره اقتصاد اربعین

یاسر بابایی،  خبرنگار ایلامی و عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت در استان در یادداشت ارسالی خود به بازار کار آورده است: در چند روز آخر اتمام اربعین حسینی و زمان شکل‌گیری موج بازگشت زائران حسینی، در مسیر خروجی پارکینگ اربعین مهران مستقر بودم و بر نحوه پرداخت الکترونیک بهای پارکینگ نظارت میکردم و گاهی با زائری گپ و گویی انجام میدادم.
جوانی حدودا ۳۵ ساله با خانواده و اهل اصفهان در هنگام خروج گفت که از نحوه برگزاری اربعین در ایلام گلایه دارد. دلیلش را که پرسیدم گفت اتوبوس‌های خط واحد که از صفر مرزی تا پارکینگ اربعین آن‌ها را آورده نفری ۳۰ هزار تومان کرایه گرفته و مجانی نیاورده است! او گفت: چرا ما در داخل کشورمان مانند مردم عراق عزت زائران را حفظ نمیکنیم و خالصانه خود و خانواده را در خدمت اربعین قرار نمیدهیم؟
با او در آن فرصت اندک فقط توانستم بگویم ۷۰۰ اتوبوس با راننده و کمک راننده به مدت ۲۰ شبانه روز در مرز مهران کار میکنند آیا میدانی فقط پول گازوئیلش چقدر میشود و مگر در کشور عراق حمل و نقل رایگان است و اینکه کرایه ۳۰ هزار تومانی برای مسافتی ۱۸ کیلومتری واقعا رقمی ناچیز است. آن زائر عزیز که تحت تأثیر محبت مردم عراق در مهمان نوازی و برگزاری اربعین قرار داشت قانع نشد و گفت: کاش ما نیز مانند مردم عراق خدمت به زائران را یاد بگیریم.
از زمانی که در کنار قدم‌های جابر، راهپیمایی و زیارت اربعین وجه منطق‌های و جهانی به خود گرفته است، دغدغه درستی یا نادرستی سوگیری اقتصادی از این تردد همواره مطرح بوده است و به تازگی در استان ایلام مردم میگویند چرا ما از هر خودرو که وارد استان میشود مبلغی را به عنوان عوارض جاده‌ها نگیریم و با مبلغ آن فلان کار‌ها را برای استان انجام ندهیم؟
در ایلام از پل سیمره واقع در شهرستان هلیلان، از شهر شباب در شهرستان چرداول، از محور قلاجه در شهرستان ایوان و همچنین از محور اندیمشک به دهلران زائران با خودرو‌های شخصی به مرز مهران میآیند و با پارک خودروی خود در شهر مهران خود را به مرز رسانده و از ترمینال آن سوی مرز در خاک عراق، با مینی‌بوس و سواری و ون با کرایه‌های ۷۰۰ هزار تا ۹۰۰ هزار تومانی خود را به نجف، کربلا یا سامراء میرسانند و به جمعیت خروشان زائران در مسیر‌های منتهی به کربلا می‌پیوندند.
این زائران در وهله اول خودرو خود را کنار خیابان‌های اصلی و سپس در کوچه‌های مهران پارک میکنند و بدون پرداخت هیچ وجهی به مرز میروند. پس از این گروه زائران، با تمهیدات ستاد اربعین و جهت انتفاع مردم مهران، عده دیگری خودرو خود را در پارکینگ‌های شخصی داخل شهر پارک کرده و گاه تا روزی ۵۰ یا ۶۰ هزار تومان پرداخت میکنند. جمع کثیری نیز خودرو خود را در پارکینگ ۸۰ هکتاری اربعین پارک میکنند که توسط مزایده به بخش خصوصی واگذار شده و عواید آن متعلق به شهرداری مهران است. این پارکینگ با بیش از ۸۰ پرسنل امنیت و امکانات کافی دارد و تحت برند آن، زمین‌های خالی اطراف پارکینگ نیز توسط مردم بومی منطقه آماده سازی شده و معمولاً بالاتر از قیمت مصوب به پارکینگ تبدیل میشود و درآمد هنگفتی برای آن‌ها دارد. شرکت اتوبوسرانی کشور نیز در این ایام با ارسال ۷۰۰ الی هزار دستگاه اتوبوس درون شهری کار جابجایی زائران را از این پارکینگ‌ها و سطح شهر به صفر مرزی انجام داده و طبق نرخ مصوب امسال نفری ۳۰ هزار تومان دریافت می‌کردند. البته خودرو‌های شخصی بسیاری که اغلب متعلق به جوانان و مردم شهرستان مهران و ملکشاهی است، با مجوز شورای ترافیک اجازه داشتند تا در این ایام کار جابجایی زائران را از داخل شهر به صفر مرزی انجام داده و درآمد خوبی داشتند. خودرو‌های شخصی اطراف پارکینگ‌ها و پایانه‌ها از استان‌های دیگر نیز به مهران می‌آیند و با رقم‌های توافقی زائران را به استان‌های هدف میرسانند.

در همین ایام نیز کبابی‌ها و کترینگ غذا و رستورانها، خدمات خودرویی، مغازه‌ها و... رونق زیادی میگیرند تا جایی که بسیاری از افراد در مسیر جاده‌ها و اطراف مهران و در مسیر‌های پنجگانه منتهی به مرز مهران اقدام به ایجاد بساط و دستفروشی میکنند و گاه این صف کیلومتر‌ها ادامه دارد. روستا‌ها و شهر‌های کوچک مسیر این تردد نیز به نحو مفیدی از اربعین منتفع میشوند. همه این‌ها نتایجی است که خودبخود از اربعین حاصل میشود و گرنه موکب‌های خدمت رسان نیز در تمام این مسیر‌ها و خصوصاً در شهر مهران و نقطه صفر مرزی وجود دارند و ضمن ایجاد شرایط اسکان موقت برای استراحت زائران، سعی میکنند از نظر غذا و نوشیدنی و اقلام فرهنگی تا زمان خروج زائر از مرز به وی خدمت کنند.

انتفاع اقتصادی از اربعین همواره در جلسات کشوری و استانی ستاد اربعین مد نظر و مورد تأکید مسئولین بوده است. ساماندهی دستفروشانی که از اقصی نقاط کشور و استان‌های همجوار به مرز مهران آمده بودند، راه اندازی بازارچه صنایع دستی و سوغات در پایانه مسافربری برکت با اعلام فروش ۶ میلیارد تومانی توسط میراث فرهنگی، رهن و اجاره دادن کوتاه مدت بسیاری از منازل شهر مهران با رقم‌های بسیار مناسب و... بخش‌های دیگری از اقتصاد اربعین است که به خودی خود از تردد ۴ میلیون نفری زائران در جاده‌های استان ایلام حاصل میشود، اما به نظر میرسد در کنار ضرورت توجه به بازتعریف فرهنگی زیارت اربعین و ساختارمند کردن بازخورد‌های معنوی و اجتماعی آن، ضروری است که مشاوران و کارشناسان متخصصی با احصای ابعاد و ارقام این فرایند اقتصادی که در حاشیه تردد‌های اربعینی در استان ایلام شکل میگیرد، طرحی برای ساختارمند کردن این فرایند اقتصادی تعریف کنند.
البته این نکته نباید از نظر دور نگه داشته شود که زیارت اربعین اگرچه به صورت شکلی دارای مولفه‌های گردشگری مذهبی است، اما ذاتاً و ماهیتاً با آن فرق دارد و در برنامهریزی‌ها باید این مهم همواره مد نظر تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران قرار بگیرد.